Nu eens geen Carel Willink en consorten in Arnhem, maar een selectie van kunst en propaganda uit nazi-Duitsland. Het regime had een duidelijk idee van de rol die kunst moest vervullen in de opmars van het Derde Rijk. Een inkijkje in kunst die eigenlijk sinds 1945 nog altijd gecanceld is, te zien in Museum Arnhem, dat onder andere gespecialiseerd in realisme uit de eerste helft van de 20e eeuw.
Stel je bent belast met communicatie in het Derde Rijk en wilt het volk duidelijk maken wat het nationaalsocialistische wereldbeeld is. Een wereld waarin de kernwoorden zijn: vaderland, arbeiders en boeren, gezin, natuur en de heroïsche oorlog. Dan is het zaak om op alle fronten een geromantiseerd en perfect beeld van het leven van de gewone mens in de nazi-staat te geven. En te zorgen dat alle kunstenaars daarvan doordrongen zijn. Hier bladeren schilder Udo Wendel (links) en zijn ouders dan ook niet toevallig door het kunsttijdschrift Die Kunst im Dritten Reich, geheel volgens de partijlijn.
Het prachtige doek doet denken aan de jonge Willink en tijdgenoten. De Führer zelf was er zo van onder de indruk dat hij dit schilderij kocht in 1940 voor 4.300 Reichsmark.
Een populair thema in het Derde Rijk zijn vruchtbare, naakte arische schoonheden, zoals de dames in deze triptiek van Adolf Ziegler uit 1937: vier blonde vrouwen die poseren met vuur, aarde, water en lucht.
Ook voor de mannen was er een duidelijk ideaal: goedgevormde atletische mannen die het vaderland in goede banen te leiden.
Een ander ideaal is de natuur, het romantische buitenleven. Het verlangen om terug te keren naar de eerlijkheid en eenvoud van de goede oude tijd, naar een leven vol breedgeschouderde houthakkers, elfachtige boerenmeisjes levend op een boerderij vol blonde kindertjes en vrolijk loeiende koeien. Met die ingrediënten konden de schilders wel wat.
De goede oude tijd mocht ook van wat langer geleden zijn, klassieke onderwerpen en vormgeving pasten uitstekend in het ideaalbeeld van het regime. Hoe klassieker hoe beter.
En dan is er nog de oorlog, misschien wel het een belangrijkste thema van het regime en zijn propagandisten.
Heldhaftigheid, het brengen van offers voor het vaderland, verdediging van het Derde Rijk…
De volgende zaal is gewijd aan de technische, industriële wonderen van het Derde Rijk, zoals enorme fabrieken vol hardwerkende arbeiders, het wonder van de vervaarlijke U-boten en andere legeronderdelen. Schilder Claus Bergen bijvoorbeeld was gespecialiseerd in schilderijen die de kracht van de marine lieten zien..
Onheilspellende adelaars van enorme proporties ontbreken natuurlijk niet.
Enartete Kunst
Om het nationaal-socialistische kunstideaal uit te dragen, opende het nazi-regime in 1937 het Haus der Deutschen Kunst in München. Hier werd ook de beruchte Entartete Kunst-tentoonstelling gehouden: 650 moderne kunstwerken uit Duitse musea die on-Duits en gedegenereerd geacht werden. Het ging vooral om abstracte en expressionistische kunst, die werd uit Duitse musea verwijderd. De makers kregen een Berufsverbot, ze zagen hun atelier en kunst vernield en afgepakt worden, ze vluchtten of werden gevangen genomen of pleegden zelfmoord.
Twee merkwaardige feiten: ‘Entartete Kunst’ was de best bezochte expositie van die tijd (miljoenen bezoekers) en de uitdrukking Entartete Kunst blijkt merkwaardig genoeg afkomstig te zijn van de Hongaars-joodse Max Nordau, arts, schrijver en zionist (1893).
Tegenwoordig heet het museum uit 1937 Haus der Kunst en worden er exposities gehouden van internationaal bekende kunstenaars.
Eén ding is er beslist niet te zien in Museum Arnhem, en dat is werk van de gemankeerde schilder die werd afgewezen op de kunstacademie: Adolf Hitler zelf. Zo schilderde hij:
Hoe zou het gegaan zijn als hij toch gewoon was aangenomen op de kunstacademie?
Of als het bevallingsverhaal uit Tales of the Unexpected van Roald Dahl anders was afgelopen? Ik ben dat bloedstollende Dahl-filmpje nooit vergeten…
Roald Dahl – Genesis and Catastrophe (25 min.)
Na de oorlog werd nazikunst- en propaganda gecanceld en meegenomen door Amerikaanse troepen, zodat het geen rol meer kon spelen mocht het nazisme herleven. Nog altijd heeft het Amerikaanse leger enorme opslagruimtes vol met deze artefacten; de Duitsers hebben het nooit teruggevraagd. Zie hierover The New Yorker: https://www.newyorker.com/news/news-desk/inside-the-us-armys-warehouse-full-of-nazi-art
Museum Arnhem
Kunst uit het Derde Rijk, t.m 14 april 2024
Utrechtseweg 87, Arnhem
https://www.museumarnhem.nl/nl/tentoonstellingen/kunst-in-het-derde-rijk
NB: zelf fotograferen is niet toegestaan bij deze tentoonstelling. Dank aan Museum Arnhem voor de persfoto’s die ik hier mocht gebruiken.
Lieve Froukje,
Weer een tentoonstelling die ik dankzij jou kan bekijken. Heel veel dank daarvoor.
Ik heb grote bewondering voor de manier waarop jij deze Nazi kunst hebt beschreven. Hulde. Liefs, Luc
dank je wel Luc!!