Een affiche met Charley Toorop is meestal ruim genoeg om me naar museum Singer in Laren te lokken. Dus op naar Laren, waar Charley prominent aanwezig is in de expositie De Nieuwe Vrouw, over de veranderende rol van de vrouw tot circa 1950. Activisme en meer bewegingsvrijheid, letterlijk en figuurlijk, naast moederschap, werk, kunstenaarschap. Een feest om de weerklank van al deze veranderingen te zien in het werk van Nederlandse kunstenaars van toen en nu.
Voor vrouwen veranderde er veel tussen ruwweg1880 en 1950. Wetgeving en moraal veranderden, vrouwenemancipatie werd een feit. Nederland maakte kennis met vrouwen op de fiets, vrouwen die roken, studeren, protesteren en werken. Weg met de korsetten, leve de bewegingsvrijheid in kortere jurken en korte kapsels. Dat zien we terug in het werk van Nederlandse kunstenaars zoals Charley Toorop, Lou Loeber en Thérèse Schwartze. En van mannen zoals Isaac Israels, Leo Gestel en Jan Sluijters.
Zoals vaak in Singer zijn de werken per thema gegroepeerd, van activisten tot kunstenaars en moeders. Voor een eigentijds tintje hangt er hier en daar een hedendaagse kunstenaars tussen zoals fotografe Rineke Dijkstra en Marlene Dumas.
De barricaden op!
De eerste zaal is gevuld met barricadevrouwen en voortrekkers zoals Aletta Jacobs.
Politica Hedy d’Ancona geschilderd door haar Aat. Met een stralenkrans rond haar hoofd, maar dat komt door de foto, die de strijd met de museumverlichting verloor.
Twee dames die optraden in een toneelstuk over beroemde vrouwen voor de Wereldbond voor Vrouwenbelangen in 1931. Johanna Goudstikker (boven) speelt de rol van de beroemde actrice Sarah Bernhardt. Haar collega beeldt de Indonesische activiste Raden Adjeng Kartini uit.
Vrouwen aan het werk
Werken was voor de armere vrouwen een bittere noodzaak, terwijl het voor de gegoede burgerij nog lang ongepast bleef. Werken in winkels, kantoren, onderwijs en ziekenhuizen werd als eerste acceptabel vrouwenwerk gevonden. Totdat men trouwde, want dan volgde meestal ontslag.
Iris Kensmil portretteerde Surinaamse verpleegsters die – net als Iris’ moeder – medio 20e eeuw naar Nederland kwamen.
Midinettes waren naaisters of fabrieksmeisjes die precies om 12 uur (midi) vrij hadden om te lunchen.
Creatief genie
Lang werden vrouwen geacht geen creatief genie hebben. Natuurlijk, een echte dame had als hobby tekenen of schilderen. Maar niet als beroep natuurlijk. Pas in 1871 werden vrouwen als voltijds student toegelaten tot de kunstacademies. Al mochten ze uiteraard niet met naaktmodellen werken voorlopig.
Het leek van een afstand op het portret van een Florentijnse edelman. Maar het blijkt de Nederlandse componiste Henriëtte Bosmans te zijn.
Bewegingsvrijheid
Tot ongeveer 1900 was sporten voor vrouwen ‘onzedelijk; gespierde vrouwen deden vermoeden dat ze zwaar lichamelijk werk deden, en dat was bovendien niet erg ladylike. Het verdwijnen van korsetten maakte fietsen in elk geval makkelijker. Maar het zou nog lang duren voordat er echte sportkleding voor vrouwen op de markt kwam.
In 1928 wonnen de Nederlandse turnsters Olympisch goud, de eerste Nederlandse vrouwen die Olympisch kampioen werden.
Leven voor de kunst
Wat hebben Jo van Gogh, Els Blokker en Hélène Kröller-Moller gemeen? Het zijn allemaal vrouwen die op hun eigen manier de kunst hebben gestimuleerd. Want als mecenas, verzamelaar of museumdirecteur – en nu eens niet alleen als muze – hebben vrouwen vaak een grote, onderbelichte, rol gespeeld.
Els Blokker schonk een paar jaar geleden de Nardinc-collectie aan het Singer Museum. Deze kunstcollectie die Els en Jaap Blokker opbouwden, is nu te zien de nieuwe aanbouw van Singer.
Zo schilderde Charley Toorop haar mecenas Lotte Radermacher-Schorer, die samen met haar man een grote kunstcollectie opbouwde.
Moederschap
De laatste zaal laat ons de veranderende – of juist niet? – rol van moederschap zien. Is dat te combineren met kunstenaar zijn bijvoorbeeld? ‘Het is een strijd,’ geeft Charley Toorop toe. Maar het leverde wel dit fantastische ‘zelfportret met drie kinderen’ op.
Nog meer moeders van vroeger en nu:
Op weg naar de altijd verrassende museumwinkel biedt de tuin van Piet Oudolf in de herfst een beslist schilderachtige aanblik, passend in de Larense School.
Catalogus De Nieuwe Vrouw: Uitgeverij Waanders https://www.waanders.nl/nl/de-nieuwe-vrouw.html
mooi overzicht van de tentoonstelling met hele mooie en verschillende vrouwenbeelden.