Ai Weiwei, beroemd Chinees kunstenaar en activist, wie kent hem niet? Makkelijk in een hokje te plaatsen is hij niet. Hij werkt met klassieke materialen zoals verf, brons of marmer om zijn punt te maken. Maar hij gebruikt net zo makkelijk oude reddingsvesten of zonnebloempitten en zelfs Lego voor zijn kunstwerken. Veelzijdig en veel te zeggen dus. Zijn grote tentoonstelling in de Rotterdamse Kunsthal is dan ook geen walk in the park, maar een oefening in opletten en interpreteren.

Waar moet je beginnen bij een kunstenaar met zo’n groot en veelzijdig oeuvre? Bij het begin dan maar, bij zijn vroege werk. Bij een van de zeer vele portretten van Mao die hij maakte, deels geïnspireerd door de portretreeksen die Andy Warhol maakte.

EVERYTHING IS ART. EVERYTHING IS POLITICS.
Of dit ook voor normale stervelingen zoals wij opgaat, is de vraag. Maar voor Ai Weiwei geldt het zeker. Zoeken naar een kunstwerk zonder politieke strekking, is zoeken naar een speld in een hooiberg hier. En of alles ‘art’ is, is een kwestie van, tja van wat? Niet van smaak. Meer van geloof in Marcel Duchamps misschien, die ooit als eerste een toiletpot als kunst presenteerde. Een readymade heet zoiets sindsdien, en het ‘concept’ werd tot kunst uitgeroepen. We zien hier een paar readymades – met een humoristische twist – in het vroege werk van Weiwei, zoals de eenmansschoen en de vioolschoen.


Ai Weiwei werd in 1957 geboren als zoon van de beroemde Chinese dichter Ai Qing. Hij bracht zijn jeugd door in afgelegen oorden, want het regime had zijn vader om politieke redenen verbannen. Pas in 1976 mochten ze terugkeren naar Beijing, waar Ai Weiwei aan de filmacademie ging studeren. In 1981 vertrok hij naar New York om verder te studeren aan de Parsons School of Design en zich onder te dompelen in de Amerikaanse kunstscene. Aanvankelijk schilderde hij, maar al snel koos hij voor beeldhouwen (en veel later ook architectuur). Toen zijn vader ziek werd, keerde hij in 1993 terug naar China.

Terug in China verdiept hij zich in de oude tradities en wat daarvoor in de plaats is gekomen. Zo beschilderde hij een eeuwenoude vaas met het Coca Cola-logo en zien we foto’s waarop hij een urn uit de Han-dynastie kapot laat vallen.

Een groep van zeven houten ‘lijkkisten’ gevuld met bakstenen, laten resten zien van traditionele Chinese wijken (hutongs) die moesten wijken voor moderne hoogbouw.

De kritische houding van de kunstenaar/activist, in zijn kunst en op een website, bekoopt hij in 2011 met een arrestatie. Hij wordt 81 dagen gevangen gehouden en dagelijks ondervraagd door de Geheime Dienst. Over die periode maakt hij het werk S.A.C.R.E.D. dat bestaat uit zes grote ijzeren kijkdozen. Door een kijkgat zien we Ai Weiwei in zijn cel, dag en nacht begeleid door twee bewakers, alles nagemaakt in kunststof.

S.A.C.R.E.D. (Supper, Accusers, Cleansing, Ritual, Entropy, Doubt)


We kunnen zelf ervaren hoe het is om dagenlang in een cel te verblijven waarin het licht 24 uur per dag aan is en waarin alles – zelfs de muren – met plastic bedekt is. Ai wist niet waar hij was, waarom hij gearresteerd was en of hij ooit zijn familie terug zou zien. Contact met een advocaat werd geweigerd. Eenmaal vrijgelaten bouwde hij de cel na als inloopinstallatie.

Als waren het kostbare kunstschatten liggen een plastic kleerhanger en een paar handboeien in een vitrinekast, als herinnering aan zijn gevangenschap.

Voor veel van zijn werken gebruikt Ai Weiwei een onverwacht materiaal: Legosteentjes. Vaak maakt hij met de steentjes beroemde kunstwerken na, zoals Monet of Rubens. Let op het cherubijntje linksboven dat hij verving door een panda.

In ‘I Can’t Breathe’ – ook van Lego – verwijst hij naar de moord op journalist Jamal Khashoggi, maar ook naar de Black Lives Matter en anderen die door een overheid zijn vermoord.

Lego vraagt klanten die grote bestellingen doen, waarvoor ze het materiaal willen gebruiken. In 2015 weigerde de fabrikant langer aan Ai Weiwei te leveren, omdat ze Lego niet voor politieke doeleinden wilden laten gebruiken. Een grote inzameling- en sponsoractie zorgde toch voor genoeg Lego voor Ai. Inmiddels heeft Lego zijn beleid aangepast en kan hij naar hartelust bestellen.
Weer totaal anders, maar niet minder kritisch, is de dierenriemzaal.

De vergulde bronzen dierenriemkoppen maakte Ai als herinterpretatie van waterspuwers met dierenkoppen, die het Zomerpaleis bij Beijing sierden voordat dit in 1860 werd verwoest. De originele koppen zijn deels verdwenen. Dat roept de vraag op wat je met je erfgoed doet. Aan de muren hangen de koppen in Lego, met op de achtergrond machtssymbolen zoals de Eiffeltoren en het Witte Huis. Symbolen waarnaar hij in zijn werk regelmatig een middelvinger opsteekt.

Samen met hacker Jacob Appelbaum maakt Ai Weiwei een serie van twintig panda’s opgevuld met geshredde kopieën van geheime documenten van klokkenluider Edward Snowden. Voor de zekerheid zit in elke panda ook een memory card met een backup van de geheime documenten.

Ai Weiwei beperkt zijn activisme niet tot zijn vaderland. Ook de vluchtelingencrisis bijvoorbeeld inspireerde hem tot verschillende kunstwerken. Van oude zwemvesten die hij op Lesbos vond, maakte hij deze Crystal Ball.

Een Lego-kunstwerk waar hij zelf de plaats inneemt van het gevluchte jongetje Aylan Kurdi, dat verdronken op de Turkse kust aanspoelde, oogstte veel kritiek. Ai verweerde zich door te zeggen dat hij het kind niet voor commercieel gewin gebruikte maar juist om de schrijnende vluchtelingensituatie te benadrukken.
Aan het einde van de tentoonstelling komen we Mao opnieuw tegen.

Boeiend, veelzijdig, soms met humor en tot nadenken stemmend. Ai’s standpunten als activist zijn duidelijk. Schilderen, beeldhouwen en installaties maken kan hij, zonder meer. Enorm creatief. Maar is het kunst of iets anders? Misschien is Ai Weiwei zelf het kunstwerk. Niet zoals Gilbert & George die zichzelf een kunstwerk noemen, maar als een Gesammtkunstler, waarbij zijn werk en zijn activisme moeilijk los van elkaar kunnen bestaan


Met het leukste cadeautje van de museumwinkel onder de arm lopen we langs het blinkende Depot terug naar de parkeergarage, op naar de file richting Amsterdam. We hebben in elk geval WC-papier bij ons.

In een interview legt Ai Weiwei uit waarom hij liever geen activist en zelfs geen kunstenaar genoemd wil worden: https://www.bnnvara.nl/khalidensophie/videos/601234
Kunsthal
Ai WeiWei – In Search of Humanity t/m 3 maart 2024
Museumpark
Westzeedijk 341, Rotterdam