Ga je mee naar de Prinsenhof in Delft, naar de expositie van Jan Schoonhoven? Het zei me niet heel veel, deed me vaag denken aan een kunstwerk dat Willem Alexander had op de Eikenhof. Wat me wel meteen aansprak: bij de expositie horen ook foto’s van Lothar Wolleh, prachtige zwartwit foto’s uit de zestiger jaren. Dus naar Delft, op zo ongeveer de enige zonnige en droge dag van juli 2023.
Ze leerden elkaar kennen in 1968 en werden vrienden: de Delftse kunstenaar Jan Schoonhoven (1914-1992) en de Duitse fotograaf Lothar Wolleh.
Schoonhoven werkt dan al ruim dertig jaar als kunstenaar. Hij heeft de NUL-groep opgericht, gelieerd aan de internationale ZERO-beweging, en zijn monochroom-witte reliëfs van papier en karton zijn wereldberoemd geworden.
Jan Schoonhoven is de ultieme Delftenaar, liefst blijft hij in de buurt van zijn huis. De stad verlaten? Liever niet. In onze ‘oortjes’ vertelt een voormalig assistent van hem dat Schoonhoven zijn hele leven bij de PTT in Delft is blijven werken. Ook toen hij al beroemd was. ‘Hij had die structuur nodig, hij was bang voor de chaos. Kunst maakte hij ’s avonds thuis.’
Rond 1960 maakte Schoonhoven zijn laatste niet-witte reliëf. Daarna werd alles wit.
En alles bleef handwerk. De reliëfs machinaal (of tegenwoordig 3D-geprint) produceren zou ze te gelikt maken. Want de oneffenheden van de hand van de kunstenaar gaf een speciaal effect.
Uit de begeleidende tekst bij R70-31: ‘een goed voorbeeld van hoe de alledaagse Delftse werkelijkheid wordt vertaald naar een reliëf. Het ritme en de lichtval in de vakken doet denken aan de grote zuilen in de Maria van Jesse kerk. Ook in andere werken in deze jaren zien we een verwijzing naar kerkarchitectuur, een voorliefde van Schoonhoven.’
Schoonhoven neemt fotograaf Lothar Wolleh (1930-1979) mee op sleeptouw om hem het licht en ritme van zijn geliefde Delft te laten zien. Beiden zijn ze gefascineerd door ritme en licht.
Lothar Wolleh begon als reclamefotograaf en werd later beroemd door zijn foto’s van bekende kunstenaars die hij in de jaren zestig voor de lens van zijn Hasselblad kreeg.
Naast zijn beroemde portretten, experimenteerde ook Wolleh er op los in zijn eigen kunst.
‘
Dakjes’ noemde Schoonhoven dit soort refliëfs.
Mooi, maar het doet ook wat denken aan de Gamma-catalogus voor houten jaloezieën, denk ik oneerbiedig. De kleine bezoekers die komen binnenmarcheren hebben daar geen boodschap aan.
Serieus? Een stapelwerk van plastic kratjes?
Toch wel, al is dit werk ‘Zero op Zee’ nooit uitgevoerd omdat het bijbehorende festival niet doorging. Met instemming van de nazaten is het hier gereconstrueerd op basis van tekeningen van Schoonhoven. Achter de kratjes draait een interessante docu over Schoonhoven. Die nemen we nog even mee voordat we het doolhof Prinsenhof weer verlaten. Maar toch even verdwalen in de wereld van Willem de Zwijger die hier zijn laatste dag doorbracht.
Buiten gekomen besluiten we nog een blik te werpen in de kerk achter het Prinsenhof, gelokt door een affiche van Henk Helmantel. In welke kerk is ook al weer de grafkelder van de Oranjes? Niet hier blijkt, maar in de Nieuwe Kerk even verderop. We zijn nu in de Oude Kerk (1246). Wie hier wel ligt, in vol ornaat in het eerste praalgraf van een Nederlandse zeeheld, is Piet Hein.
Hier is het een en al Goddelijk Licht dat gul naar binnen stroomt door de gebrandschilderde ramen.
De oorspronkelijke ramen – vol bijbelvertellingen om het volk te onderwijzen – zijn lang geleden gesneuveld door verwoestende branden en ontploffingen. De huidige ramen zijn van glazenier Joep Nicolas uit de 20e eeuw.
Ook een andere grote Delftenaar wordt hier herdacht. Het echte familiegraf van Johannes Vermeer is geruimd in de 19e eeuw. Hij was toen nog niet beroemd, dus waarom bewaren? Deze gedenkplaat dateert van veel later. In een hoek de kerk vinden we de schilderijen van Henk Helmantel geïnspireerd door Vermeer.
De inspiratie is hier niet moeilijk te raden.
Dit kerkinterieur van Helmantel voert ons weer terug naar Schoonhoven in zijn jonge jaren. Voordat hij met zijn abstracte Zero-werken begon, heeft hij een tijd Picasso-achtige tekeningen en veel bijbelse tekeningen gemaakt. Alleen het ritme, de herhaling van gevels, zuilen en metselwerk neemt hij mee naar zijn latere bloeitijd in de zestiger jaren.
Ook Willem Alexander en Maxima zijn fan van ZERO-kunst, vertelt Willem Alexander in een interview met Wilfried de Jong. Het is echter geen Schoonhoven, maar een Duitse geestverwant die zij aan de muur hadden hangen op de Eikenhorst.
Al ging ik voor de foto’s toch ben ik in het zonnige Delft in de ban van ZERO geraakt. Een origineel aanschaffen, zoals de koning, zit er even niet in. Dus ik reis tevreden af met een 21e-eeuwse ‘hommage aan Schoonhoven’ uit de galerie met hedendaagse Delftse kunstenaars om de hoek.
Meer over de kunst van Schoonhoven:
Lothar Wolleh ziet Jan Schoonhoven – Meesters in ritme en licht
Museum Prinsenhof Delft
Sint Agathaplein 1, Delft
prinsenhof-delft.nl
In het kunstmuseum in den Haag is wr nu ook een tentoonstelling met werk uit die zero periode.