De Engelenfabriek van de Sint Jan

Een rondleiding in een kathedraal? Waarom niet, eens moet de eerste keer zijn, denk ik als een museumvriendin naar de Sint Jan in Den Bosch wil gaan. Zo’n rondleiding blijkt heel andere koek dan zelf rondlopen in een godshuis, ergens in een warm vakantieoord. We ontdekken dat sommige broeders vroeger zwanen aten, we weten nu waar engelen vandaan komen, en dat er vroeger geen kerkbanken in de kerk stonden.

Naast de kerk, op het plein, loeit de kermis op volle sterkte. Dus om uitleg te geven over de buitenkant van de Sint Janskathedraal, troont onze gids ons mee naar het ambachtscentrum aan de andere kant van de kerk. Allereerst lost hij het raadsel op van de merkwaardige toren die niet bij de rest van de kerk past. Die toren blijkt nog een deel van de middeleeuwse kerk te zijn. Het grote gotische deel werd er later om- en overheen gebouwd toen de stad groeide. Totdat het geld en enthousiasme op waren, zodat de rest in oude staat bleef.

Sint Jan Den Bosch
foto: LucT

De engelenfabriek
Het ambachtscentrum blijkt vol staan met engelen, oude, nieuwe, gipsen, stenen, kunststof. We hadden aan de steigers aan de kerk al gezien dat er flink gerestaureerd wordt. Maar hier ontdekken we dat de duizenden beelden van engelen, bijbelse en wereldse figuren ook aan slijtage onderhevig zijn en regelmatig vervangen moeten worden.

Sint Janskathedraal, ambachtscentrum

Al eeuwenlang heeft de kerk min of meer vaste ‘gezichten’ voor hun hoofdfiguren, zodat een engel of apostel er hopelijk overal ongeveer hetzelfde uitziet. Vroeger was het met een beitel dat zo’n gelaat tot stand kwam. Tegenwoordig wordt zelfs voor het maken van engelen deels een computer gebruikt. Achterin staat een geopende houten kist met een kersverse engel erin. Ernaast staat haar gehavende voorganger die door weer, wind en zure regen aan het einde van haar Latijn is. Zo gaat dat dus.

Sint Janskathedraal Den Bosch

Er zijn nog veel meer engelen en andere figuren te bewonderen die als voorbeeld dienen voor (aankomende) restaurateurs.

Sint Janskathedraal

Sint Janskathedraal

De beeldenstorm
Aan de buitenkant, zowel boven de ingangen als op de daken en de zijbeuken, is de Sint Janskathedraal versierd met zo’n 600 beelden van dieren, monsters en mensen. Het zijn lang niet allemaal bijbelse figuren. Bij een van de ingangen wijst de gids op de beelden rondom het portaal: ‘kijk, alles op slahoogte is leeg. Overal is de onderste rij beelden weg, want die zijn tijdens de Beeldenstorm allemaal verwoest.’

Sint Janskathedraal, Den Bosch
de onderste rij is leeg

Na al die tijd klinkt er nog altijd verontwaardiging over de Beeldenstorm door. Wij van boven de rivieren kennen onze plaats, houden ons gedeisd en lopen achter hem aan naar binnen, naar de kapel van het Illustre Lieve Vrouwe Broederschap (nu H. Sacramentskapel). Deze broederschap werd aan het begin van de veertiende opgericht door een groep ‘clerici et scolares’ geestelijken en aspirant-geestelijken) ter ere van Maria.

St Jan, kapel Onze Lieve Vrouwe Broederschap
de kapel


Maria en de Zwanenbroeders
Vanaf 1371 werden ook niet-geestelijken en zelfs vrouwen toegelaten tot de broederschap. Tot onze verbazing vertelt de gids dat ook Willem Alexander lid is, al is die toch beslist niet katholiek… De broederschap blijkt sinds de Reformatie te bestaan uit 18 katholieke en 18 protestantse leden met een vooraanstaande maatschappelijke positie. Met als taak: “draagt zorg voor haar eeuwenoude materiële en immateriële cultureel erfgoed, bevordert de onderlinge christelijke saamhorigheid en de broederlijke band. …” (Wikipedia). Soort Rotary avant la lettre dus, concluderen wij. De beroemde Bossche schilder Jeroen Bosch werd er lid van na zijn huwelijk met een rijke vrouw, en het leverde hem veel nieuwe opdrachten op.

St Jan, kapel Onze Lieve Vrouwe Broederschap

‘Alleen toegang voor gebed’ staat er op het hek voor de kapel. En zelfs dat zit er niet in vandaag, zegt de gids met spijt in zijn stem. Dus we moeten het doen met nieuwsgierig tussen de spijlen door gluren naar het donkere maar rijkelijk versierde interieur. Onze gids vertelt dat de geestelijke leden van de broederschap – de gezworenen – vaak een zwaan op het menu hadden staan. Daarom worden ze ook wel de Zwanenbroeders genoemd. We vergeten te vragen of ze nog altijd zwanen eten.

Sint Janskathedraal Den Bosch
Mariakapel

Dwalend door de kathedraal komen we langs de Mariakapel, waar het druk is en waar spreken (en dus rondleiden) verboden is. Het is zaterdagmiddag en er is aardig wat volk in de kerk. Groepjes bezoekers met gids zoals wij, maar in de kerkbanken hebben ook de nodige gelovigen plaatsgenomen. Tegen vier uur moeten we de kerk uit vertelt de gids, want dan is er een dienst. En de bisschop vindt dat kerkelijke evenementen voor toeristische bezoeken gaan. Groot gelijk natuurlijk dat hij bij zijn core business blijft.

Sint Janskathedraal Den Bosch

Vol verbazing kijken we de gids aan als hij uitlegt dat kerken vroeger helemaal geen kerkbanken hadden. Die schijnen pas later, door de protestanten, geïntroduceerd te zijn. En die zijn er volgens hem ook de schuld van dat het soms wat kaal oogt in de kathedraal, want de beeldenstormers wilden van de versieringen af. ‘Ach, eigenlijk was het geen religieuze opstand,’ mijmert hij. ‘Het was meer een opstand van de arme bevolking tegen de rijken.’

Sint Janskathedraal Den Bosch

Glas-in-lood ramen
Op veel plekken kunnen we het niet laten om omhoog te kijken, naar de fantastische reeks van ruim 40 glas-in-lood ramen. In de loop der eeuwen zijn door stormen en oorlogen de oorspronkelijke ramen gesneuveld. De meeste ramen van nu werden bij de grote restauratie in de 19 eeuw geplaatst, de meeste ontworpen door Lambert Hezenmans.

Sint Janskathedraal Den Bosch
klassiek 19e eeuws, foto: Glasbakje64

Maar we vinden ook nieuwere, abstractere afbeeldingen, die aan moderne schilderijen doen denken. Zoals het raam met het visioen van de evangelist Johannes, dat Marius de Leeuw in 1966 maakte.

Sint Janskathedraal Den Bosch
Marius de Leeuw, 1966

En dit is de modernste versie aan de westkant in het hoofdportaal. In heerlijke pastelkleuren lijkt het bijna een bijbels stripverhaal, al is het even zoeken naar de betekenis. Dat is wel anders dan vroeger, toen de beelden juist duidelijke taal moesten spreken omdat de gelovigen veelal niet konden lezen.

Sint Janskathedraal Den Bosch
Het Laatste Oordeel (Marc Mulders, 2007)

Modern of niet, het raam heeft de klassieke panelen en de indeling van boven de hemel, vagevuur in het midden en beneden het kwaad, de hel. Christus troont bovenin, helemaal linksonder zien we het kwaad in de vorm van een foto van de 9-11-aanslag.
Alle oude en nieuwe ramen hebben tegenwoordig aan de buitenkant beschermend kunstglas. De kleuren kunnen we daardoor niet meer zien aan de buitenkant, maar zo blijven de ramen hopelijk voor altijd bewaard.

Sint Janskathedraal Den Bosch

De organist kiest dit moment uit om vol op het orgel te gaan. Die zagen we niet zagen aankomen, het is meteen vrijwel onmogelijk om de gids nog te verstaan. Het is vier uur, onze tijd zit erop en we lopen naar buiten om vanuit een kleine tuin een laatste blik op de kerk te werpen. De gids spoedt zich naar de supermarkt, ‘met het boodschappenlijstje van mijn vrouw!’

Sint Janskathedraal

Sint Janskathedraal
Torenstraat 16, Den Bosch
https://www.sint-jan.nl
#sintjanskathedraal
#denbosch
#kringvrienden

De Sint-Jan is vrij toegankelijk. Groepsrondleidingen zijn alleen mogelijk met een gids van de Kring Vrienden en/of de VVV Noordoost-Brabant. Aanvragen bij de Kring Vrienden: algemeen@kringvrienden.nl of reserveringen@vvvnoordoostbrabant.nl 

Berichten gemaakt 170

2 gedachten over “De Engelenfabriek van de Sint Jan

  1. prachtige foto’s, interessante/ beeldende tekst. Hartelijk dank Froukje. Liefs en knuffel, Stéphane

  2. Ik was ook in Den Bosch met de kermis! Heerlijke stad.
    En een rondleiding is altijd toch weer verrassend, ik ga het ook weer eens doen.
    Tot gauw..

Laat een antwoord achter aan Stéphane Hiemstra Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven