Oorlog in Zeeland: het Bevrijdingsmuseum

Een van de 100 vrijwilligers van het Bevrijdingsmuseum vertelde vorig jaar over een bijzonder museum in Zeeland. Dat was mijn achterneef, die ons nu ontvangt met koffie en Zeeuwse bolus met roomboter. Even later staan we oog in oog met de oorlog, de bezetters, de bevrijders en de Zeeuwen van toen. Het is een groot museum vol geüniformeerde poppen die landingsvaartuigen bemannen, nagebouwde huizen, gevonden oorlogstuig en oorlogshuisraad. Het is oorlog in Zeeland.

Als we de gang naar het museum inlopen, worden we teruggeworpen naar 1940.Er klinkt Sieg Heil uit de luidsprekers, de Duitsers zijn in opmars.

Het Bevrijdingsmuseum begon ooit met een gevonden Canadese helm uit 1944 die oprichter Kees Traas kreeg. Een verzameling was geboren. Traas stelde zijn groeiende collectie schatten tot 2006 ten toon in een boerderij. Na een forse uitbreiding en verbouwing is de collectie van inmiddels 40.000 objecten nu te zien in het Bevrijdingsmuseum Zeeland. In 2009 werd het nieuwe museum door Prinses Margriet geopend in Nieuwdorp bij Middelburg.

Naast de oorlogshistorie gaat het hier ook om persoonlijke verhalen van de Zeeuwen en de bevrijders. De Tweede Wereldoorlog in Zeeland verliep een beetje anders dan in de rest van het land. Na de capitulatie vochten de hier ingekwartierde Nederlandse en Franse soldaten nog een tijd door. Franse soldaten waren herkenbaar aan hun helm met hanenkam (zie hieronder) leren we van Co, de gids die ons rondleidt.

Maar niet veel later volgde ook in Zeeland de capitulatie en veranderde het dagelijkse leven. Nu waren het Duitse soldaten die werden ingekwartierd bij de bevoling thuis, op bevel van de Ortskommandant.

Nu de Duitsers de baas waren, gingen zij voor. Bij alles, ook als het om eten ging.

Onze gids vertelt dat de museumobjecten van heinde en verre komen. Uniformen, tanks, geweren, huisinrichting, Duitse helmen, neergestorte vliegtuigmotoren, afweergeschut… De verzameling groeide door donaties, vondsten in bodem en zee en bruiklenen uit tot maar liefst drie hectare herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog en de Slag om de Schelde in 1944. In de landerijen achter het museum staat bijna nonchalant een tank opgesteld; verderop ligt een echte Bailey-brug over het water.

Nog altijd worden er vondsten gedaan in de Zeeuwse klei en op de zeebodem.

Zo werd in 2013 een enorm 88 mm-SK C/35-geschut uit het water gehesen, afkomstig van een Duitse VII-onderzeëer. Na lang en nauwgezet schrobben, opknappen en restaureren is hij nu weer klaar om te vuren.

Er is meer geschut te zien, zoals afweergeschut uit de Atlantikwall in duinen en schietkoepels van geallieerde vliegtuigen.

Het ziet er zo kwetsbaar uit, zo’n geschutskoepel op een Engels vliegtuig. Je zult er maar in zitten en moeten schieten, terwijl de projectielen van alle kanten op je af komen.

Er is altijd baas boven baas, na landingsvaartuigen, jeeps en legio ander oorlogstuig komen we bij het grootste museumstuk. In een eigen zijvleugel van het museum staat de ontzagwekkende buffalo. Wat zou er door Zeeuwen zoals mijn vader heengegaan zijn, toen ze als kind deze vaartuigen zagen binnenrollen op het strand?

Buffalo’s waren amfibische rupsvoertuigen die de Britten onder meer gebruikten bij de landing in Zeeland in oktober 1944 tijdens de slag om de Schelde.

Op de achtergrond foto’s van de landing in ’44.

Ook in de buffalo staan soldaten in originele uniformen. Waar komen al die poppen toch vandaan? ‘Het zijn oude paspoppen,’ vertelt onze gids Co. ‘Toen er bijvoorbeeld een kledingwinkel ergens in het land sloot, konden met een busje alle poppen komen ophalen. Daarna ging er iemand aan de slag om de poppen allemaal een eigen gezicht te geven.’

Deze poppen zijn gekleed als leden van de 1e Poolse pantserdivisie, een divisie van 13.000 gevluchte Poolse soldaten die met de Britten en Canadezen meevochten in Frankrijk en Zeeland.

Nee, inbreken heeft geen zin, vertelt gids Co. De wapens zijn onklaar gemaakt. Desondanks staat alles achter glas.

Achter een andere glazen wand is een deel van de Slag om de Schelde nagebouwd. Het is het verhaal van een Engelse soldaat die niet kon zwemmen en gered werd door de ‘legerhond’ toen het mis ging met de sloep. Een van de vele persoonlijke verhalen uit de oorlog, net als de verhalen in de film De Slag om de Schelde.

Net als Brabant en Limburg werd Zeeland eind 1944 bevrijd, vlak voordat de rest van het land aan de hongerwinter begon.

De bevrijder trok binnen, zij het met natte voeten. Want de dijken op Walcheren – die de hele oorlog zwaar leden onder bombardementen – werden verder kapot gebombardeerd door de Geallieerden om de Duitsers te hinderen en verjagen. Voor velen is de watersnood in Zeeland die van 1953. Maar als mijn oma het over ‘het water’ had, dan bedoelde ze de overstromingen van 1944. Het zout van het zeewater drong tot hoog in de muren van alle huizen, en daar zit het nog altijd. Maar het was voor het goede doel.