Er gaan huiveringwekkende verhalen over een moordende keukenmeid die er ooit huishield. Maar vandaag de dag is het heel vredig in het Huis met de Hoofden aan de Keizersgracht. Sinds 2017 zit hier The Embassy of The Free Mind, hoeder van een beroemde filosofische boekencollectie. Het is nu een huiskamer voor vrijdenkers in Amsterdam, met prachtige lees- en studiezalen en zelfs een café.
Het lijkt misschien een huismuseum, dit bekende grachtenpand. Maar het is vooral een bibliotheek, en wel de eerste ‘bibliotheek met museumstatus’ ter wereld. Want dit grachtenhuis annex ‘bibliotheekmuseum’ is het nieuwe thuis van de beroemde Bibliotheca Philosofica Hermetica, met ruim 28.000 boeken, van zeldzame 15e eeuwse tot hedendaagse.
De Bibliotheca Philosophica Hermetica kende ik van naam. Zoals veel leken dacht ik dat ‘Hermetica’ betekende dat het om gesloten (lees: moeilijke) onderwerpen voor specialisten ging. Maar Hermetica komt van de god Hermes en betekent hier ‘allesomvattend’. ‘Alles over het mysterie van het leven en wat ons verbindt,’ zegt directeur Jozef Ritman. Alle godsdiensten en filosofieën vinden hier een thuis: van de bekende godsdiensten tot alchemie, soefisme, rozenkruisers, gnosis, vrijmetselaars en graal en nog veel meer.
Het Huis met de Hoofden dateert uit 1622 en wordt toegeschreven aan de bekende stadsarchitect Hendrick de Keyser (voltooid door zijn zoon Pieter), mogelijk geïnspireerd op het Rubenshuis in Antwerpen uit 1610. De opdrachtgever en eerste bewoner was kousenhandelaar en kunstverzamelaar Nicolaas Sohier. Toen zijn vrouw en twee dochters kort na de verhuizing stierven, verkocht hij het huis in 1634 aan wapenhandelaar Louis de Geer.
Wat de moordende keukenmeid betreft: de legende vertelt dat keukenmeid Elsje op een avond toen ze alleen thuis was, een roversbende onthoofdde. Deze hoofden spiesde zij aan de voorgevel. Maar wie goed kijkt, ziet dat het geen rovershoofden zijn maar klassieke goden zoals Diana, Bacchus, Mercurius. En het zijn geen hoofden, maar borstbeelden.
Na vier generaties van de adellijke De Geer-familie (ja, voorouders van Ursul de Geer), en een lang verblijf van theoloog Jan Comenius, werd het huis verkocht. Het pand deed dienst als woonhuis, kunsthandel, HBS, conservatorium, bonthandel en Bureau Monumentenzorg. Totdat het in 2007 opnieuw verkocht werd. Na een forse verbouwing werd uiteindelijk het tehuis van de Bibliotheca Philosophica Hermetica van zakenman en kunstverzamelaar Joost Ritman.
Bloedsporen van Elsje de keukenmeid of de familie De Geer zijn er niet meer in de statige museumbibliotheek. Wetenschappers doen er onderzoek naar de oude handschriften, maar ook huis-tuin-en-keuken-filosofen en studenten weten de prachtige studiezalen te vinden. Een van de meest bijzondere vertrekken is de Graal-zaal.
De Russische lakwerk-miniaturist Oleg Vladimirovich maakte deze graal in opdracht van de familie Ritman. Hij werkte tien jaar aan dit schitterende lakminiatuur, gemaakt naar oude Byzantijnse traditie. In de vitrines herinneren oude boeken over de heilige graal ons eraan hoe universeel het verhaal van de eeuwige zoektocht is.
Het portret van Baruch Spinoza, Amsterdams grootste vrijdenker, heeft een ereplaats op de eerste verdieping.
Op deze eerste verdieping is een grote, vrij toegankelijke lees- en studiezaal. Hier had ik als student wel willen studeren! De meer zeldzame boeken zijn op aanvraag te raadplegen in jaloersmakend mooie studeerkamers waar onderzoekers met de neus in de oude geschriften zitten.
Vanuit het raam van de studiezaal kijken we neer op de grachtentuin, een betoverend mooi tulpenparadijs. Ze bloeien hier uitbundig in alle kleuren en alle formaten, waaronder de grootste tulp die ik ooit heb gezien.
Beneden naast de hal vinden we het Café, de filosofische huiskamer waar filosofen en passanten koffie en appeltaart bestellen, of een alchemistische frisdrank (heerlijk fris, met paradijszaad). Vrijdenkers houden gelukkig van goede koffie, bij mooi weer mee te nemen naar de prachtige tuin.
Even voor de duidelijkheid: het is hier geen hip spiritueel centrum waar het naar wierook ruikt. Er wordt niet aan yoga of klankschalen gedaan en er is ook niemand die je wil bekeren tot het een of andere geloof. Alle richtingen en filosofieën zijn hier welkom. Dat zie je ook aan de wandversieringen en beelden in het hele pand.
We vinden er een beeld Lorenzo de Medici in dezelfde kamer als een mooie grote afbeelding van de Rivers of Life, afgewisseld door Comenius of een Rozenkruiser. Goddelijke wijsheid of ketterse eigenwijsheid, het kan hier allemaal zonder op de brandstapel te belanden.
Voor tentoonstellingen, rondleidingen en andere activiteiten zie de website.
Embassy of the Free Mind
in het Huis met de Hoofden
Keizersgracht 123, Amsterdam
(woensdag t/m zondag van 10.00 – 17.00 uur)
https://embassyofthefreemind.com/nl/
Geweldig verhaal, schitterend pand en ongelofelijk mooie tuin.
Prachtige beschrijving. Ga het zo snel mogelijk bezoeken. Heel interessant verhaal.