Op weg naar de expositie van Wilhelm Sasnal in het Amsterdamse Stedelijk Museum, lees ik rechts van de ingang BLIKOPENERS in enorme letters. Kunstwerk? Nee, gaat om korte rondleidingen, om je (vastgeroeste?) blik op de collectie te openen en te vergelijken met de blik van jongeren op moderne kunst. Een minstens zo bijzondere ervaring als het werk van Sasnal, waar ik eigenlijk voor kwam!
De enorme letters BLIKOPENERS kun je bijna niet missen als je binnenkomt. Nieuwsgierig geworden vraag ik de jongeren die bij die letters staan wat het betekent.
De ‘Blikopeners’ zijn zij zelf, Amsterdamse jongeren tussen de 15 en 19 jaar. Van scholier tot student of starter geven zij ‘speedtours’ (20 minuten), om met de open blik van jongeren naar kunst te kijken. Vandaag, de laatste dag van juni, is hun thema Keti Koti. Een andere dag kan het bijvoorbeeld Marina Abramovic zijn.
Dus ga ik eerst met mijn privé-Blikopeners Jula en Phone op pad, Wilhelm Sasnal kan wel even wachten. Phone zit in zijn laatste schooljaar, vertelt hij onderweg, en Jula is net aangenomen voor het voorbereidende jaar Rietveld Academie. Hun taak als Blikopeners is zorgen voor een frisse blik en een uitwisseling over kunst met jonge bezoekers (en eh, soms ouderen).
Onze eerste stop is een wandvullend kunstwerk van Martine Syms, het woord GIRL op verschillende manieren gespeld.
Kunstenares Syms onderzoekt (volks)taal; hoe die taal de wereld om ons heen vormgeeft en hoe dat tot sociale verandering kan leiden. ‘Girl kan meerdere betekenissen hebben bij verschillende groepen,’ vertelt Jula.
Bij het volgende object, de broken column vertellen ze dat dit van Steve McQueen is. Nee, niet de overleden acteur, maar de Britse Steve McQueen (1969), kunstenaar en regisseur van onder meer 12 Years a Slave.
De gebroken zuil van zwart graniet uit Zimbabwe verwijst naar een Victoriaans grafmonument, en naar de traditie om een boom schuin af te kappen als een man voortijdig overlijdt. Hier is het een monument voor onnodig vroeg afgekapte levens, vooral in gemarginaliseerde zwarte gemeenschappen.
Een krachtig familieportret van Armand Baag valt meteen op in de volgende zaal. Het toont zijn ouders en zijn zuster, terwijl de schilder zichzelf in de spiegel heeft afgebeeld. We filosoferen wat over de ongebruikelijke groene kleuren die hij gebruikt heeft om schaduwen in de gezichten weer te geven. En over het feit dat ze in ‘westerse’ kleding gehuld zijn.
Naast Baag hangt een bijzondere interpretatie van de kruisiging. ‘Benieuwd of deze afbeelding door internet wordt afgekeurd,’ merken de Blikopeners op. De achtergrond van het werk is hier duidelijk Caribisch, en aan de voeten van de gekruisigde zit de vrouwelijke boeddha Tara. Een kritische blik op de christelijke kijk op homoseksualiteit, waarbij Jula wijst op de regenboog op de achtergond. Is dat toeval, of was dat in 1976 ook al een symbool van LHBTQ-gemeenschappen?
We stuiven nog door een paar andere zalen, onder andere langs het werk van Remy Jungerman, de Surinaamse kunstenaar die in Amsterdam en in de VS werkt.
Jungerman gebruikt stoffen en abstracte geometrische patronen uit verschillende culturen, bijvoorbeeld uit de Marron-cultuur en uit West-Afrika. Ze gaan een wereldwijd gesprek aan, waarbij zelfs Mondriaan betrokken wordt. ‘Kijk, de vorm doet denken aan een wolkenkrabber,’ hoor ik van de Blikopeners. ‘Als je dat eenmaal weet, kun je het niet meer niet zien!’
Terug op weg naar hun standplaats loop ik met Jula en Phone mee door verschillende zalen.
Na het afscheid van Phone en Jula ga ik op zoek de zaal met Painting as Prop, het werk van Wilhelm Sasnal (1972). De Poolse Sasnal is behalve schilder ook videokunstenaar, Hij verfilmde dit jaar de roman The Assistant (1907) van Robert Walser, waarin de hoofdpersoon verstrikt raakt in de bizarre wereld van een ingenieur-uitvinder. Voor de film schilderde Sasnal herinterpretaties van moderne meesterwerken om die te gebruiken als filmrekwisieten.
Niet moeilijk te herkennen, deze dansende herinterpretatie van Matisse. Net zo min als een stilleven, dat naar Georges Braque verwijst.
En ook Picasso leverde inspiratie als prop.
Naast werken uit Painting as Prop zien we andere schilderijen van Sasnal. Die maken duidelijk dat je ook in de huidige wereld makkelijk verstrikt kunt raken. Thema’s uit de roman en de film zoals het menselijk aanpassingsvermogen en wegwerpbaarheid, spelen ook vandaag de dag een rol.
De eerste dag van het jaar ziet er niet uit als een typisch gelukkig nieuwjaar op dit schilderij van zijn vrouw Anka, met Auschwitz op de achtergrond.
En de portretten van Orban en Le Pen stemmen ook al niet tot vrolijkheid.
Nee, vrolijkheid is geen Leitmotiv voor de kunstenaar die de waanzin van het moderne leven vastlegt.
Ze hebben beslist iets dreigends, de hoge Poolse politici, zoals de vice-president, de defensieminister en de defensiestaatssecretaris, die hier spreken bij de grens met Wit-Rusland.
Ja, het was een interessante zondagmiddag in het Stedelijk. Al heb ik nog altijd last van de heimwee naar het oude Stedelijk, van vóór de verbouwing. Naar de collectie van toen, en het zo sfeervolle restaurant annex bibliotheek.
Gelukkig zijn de prachtige trap en hal er nog wel.
Stedelijk Museum Amsterdam
Painting as Prop – Wilhelm Sasnal, t/m 1 sep 2024
Museumplein 10, Amsterdam
https://www.stedelijk.nl/nl
Meer weten over de Blikopeners en/of een rondleiding meemaken? Zie: https://www.stedelijk.nl/nl/museum/blikopeners
