Zomer bij kunstkasteel het Nijenhuis

We zochten een kunstzinnige locatie halverwege Amsterdam en Friesland, voor de ‘jaarvergadering’ van de Museumclubschrijvers (alle twee). Het werd Kasteel het Nijenhuis bij Heino. Een geweldige toevalstreffer met die wonderschone tuin vol beelden, dat kasteel annex huismuseum vol kunst én de kennismaking met de vroegere bewoner en zijn intrigerende geschiedenis: Dirk Hannema.

Landgoed en havezate het Nijenhuis heeft een lange geschiedenis en een even lange lijst van adellijke bewoners. De eerste vermelding dateert van 1382, het huidige kasteel is (deels) van 1680. In 1870 werden twee grote woontorens toegevoegd die op de tekening uit 1827 nog niet staan.

We duiken niet in de oude geschiedenis, we zijn hier om de erfenis en bijdrage van Dirk Hannema (1895-1984) te bewonderen. Deze kunstverzamelaar en voormalig museumdirecteur van Boijmans van Beuningen erfde de kunstliefde van zijn adellijke moeder; zij was een volgeling van H.P. Bremmer, kunstdocent en kunstadviseur van de Kröller-Müllers.

Al op zijn 14e kocht Dirk Hannema bij een uitdragerij zijn eerste schilderijtje voor 40 gulden. Een gouden greep, het bleek een Jongkind te zijn en het hangt nu natuurlijk in het Nijenhuis in de erkerkamer. Hij snuffelde nog even aan een rechtenstudie na zijn schooltijd, maar al snel won de kunst het pleidooi.

Op zijn 24e ging Hannema werken bij het Boijmans van Beuningen Museum in Rotterdam, toen nog een gezapig provinciaal museum. Twee jaar later werd hij directeur in 1921. Samen met stadsarchitect Adriaan van der Steur bedacht en ontwierp hij het nieuwe (huidige) Boijmans van Beuningen Museum in het Museumpark dat in 1935 geopend werd. Tegelijkertijd toverde Hannema de museumverzameling om tot een internationaal gereputeerde collectie.

Toch liet zijn uitstekende oog voor kunst hem wel eens in de steek, zoals in 1937 bij de koop van ‘de Emmaüsgangers’, toegeschreven aan Johannes Vermeer. Kosten ruim een miljoen. Pas na de oorlog bleek dat dit de grootste kunstvervalsing uit de Nederlandse geschiedenis was. Schilder/vervalser Han van Meegeren werd gearresteerd en bekende in 1947 meerdere Hollandse meesters vervalst te hebben, waaronder de Emmaüsgangers.

Kasteel Nijenhuis, Heino — Dirk Hannema, 1963. Foto: Noord-Hollands Archief / Fotoburo de Boer

Hannema’s reputatie als kenner liep onherstelbare schade op door de Van Meegeren-affaire. Hij had in 1945 al moeten vertrekken als directeur van het Boijmans, wegens een te pro-Duitse houding tijdens de oorlog. Hij trok zich terug en verhuisde in 1958 naar Kasteel het Nijenhuis bij Heino. Hij bleef kunst verzamelen, nu met zijn eigen familiekapitaal en stelde zijn groeiende collectie open voor het publiek. Bij zijn dood in 1984, telde zijn collectie zo’n 4500 kunstwerken.

Kasteel het Nijenhuis blijkt dan ook immens te zijn, ruim twintig kamers en zalen vol kunst. Deels kunst van Hannema, deels van Museum de Fundatie, dat ontstaan is met Hannema’s collectie als basis.
Wel jammer dat er weinig meer herinnert aan vroeger tijden, maar gelukkig hebben we de foto’s nog.

In de erkerkamer (zie boven) hangt links de Jongkind, het eerste schilderijtje van Hannema.

Rechts van de schouw in de erkerkamer een werk van Charley Toorop.

De bibliotheek ziet er nog wel behoorlijk origineel uit, naast alle serieuze boeken is er ook een indrukwekkende collectie detectiveromans uit de vorige eeuw te vinden.

We zwerven door grote zalen, zijkamertjes en trappenhuizen langs de expositie die de Fundatie samenstelde. Hannema zou blij geweest zijn met de eclectische verzameling in zijn woonhuis. Hij verzamelde immers vooral op zijn eigen gevoel, niet gebonden aan een stroming, schilder of tijd.

Naast de prachtige historische Stadhouderskamer en plafondschilderingen komen we bijvoorbeeld ook een fauteuil van Rietveld, een moderen wandkleed en werk van Paul Citroen tegen.

Een van de mooiste kamers is de Engeltjeskamer, al zou die net zo goed de Muziekkamer kunnen heten met de diverse pianovoorlopers die er staan.

Zelden was het kiezen van foto’s voor deze blog zo lastig, maar helaas moet er veel moois afvallen. Behalve deze laatste dan, ‘Christus en de overspelige vrouw’ van, jawel, Han van Meegeren (1942). Was het galgenhumor van Dirk Hannema? Er staat niet bij of dit werk bij Hannema’s leven al hier vertoefde. Of dacht hij misschien dat dit ook een echte Vermeer was?

Tot slot een impressie van onze tocht door de waanzinnige siertuin van 4,5 ha. waar ruim 100 beelden staan van Museum de Fundatie, Museum Beelden aan Zee (Scheveningen) en de provincie Overijssel. Er is zelfs virtuele kunst, dat wil zeggen kunst die er niet is, maar die alleen te zien is als je een foto maakt.