Reprise: rondlopen in de stijl van De Stijl

We komen terug, wisten we na een vergeefse (lockdown) poging om het Van Doesburg-Rinsemahuis in Drachten te beleven. Nu kunnen we rondlopen in het enige 3D-schilderij van De Stijl ter wereld. Maar eerst bekijken we de expositie ‘Drachten was het begin – 100 jaar Papegaaienbuurt’ in Museum Dr8888.

Het eigenlijke begin was de vriendschap van drie creatieve geesten. Theo van Doesburg (1883-1931), oprichter van De Stijl in 1917, raakte in zijn diensttijd (1914-1916) bevriend met Evert Rinsema, schoenmaker, dichter en filosoof uit Drachten. Door bezoeken aan Evert leerde hij ook diens broer Thijs Rinsema kennen, schoenmaker en beeldend kunstenaar.

Het begin voor Drachten

Theo van Doesburg bracht Evert en Thijs Rinsema in contact met prominenten van De Stijl als Gerrit Rietveld en Piet Mondriaan; met de principes van Bauhaus; en met Dada en de dadaïstische kunstenaar Kurt Schwitters.

Hij verzorgde uitgaven van het werk van Evert Rinsema in het tijdschrift De Stijl en inspireerde Theo Rinsema, van schilderijen tot zijn schoenmakerij, tot de visuele principes van De Stijl. Ze raakten bevriend met Kurt Schwitters, wiens optredens in Drachten niet direct breed geapprecieerd werden. Maar hoort dat niet een beetje bij avant-garde?

Het begin voor Theo van Doesburg

Evert en Thijs Rinsema introduceerden Theo van Doesburg in 1920 bij gemeentearchitect Cees Rienks de Boer. Die betrok hem bij het ontwerp van een blok ‘middenstandswoningen’ aan de Torenstraat, Oosterstraat en Houtlaan, in een uitbreidingswijk van het snel groeiende Drachten.

Het was de eerste opdracht waarin Theo van Doesburg zijn ideeën over de integratie van beeldende kunst en architectuur in praktijk kon brengen. Hij ontwierp de kleurenschema’s voor zowel interieur als exterieur van de woningen. Ze zijn te zien in het museum.

De kleuren van De Stijl

De Stijl gebruikt alleen de ‘primaire kleuren’ blauw, rood en geel, met de ‘niet-kleuren’ zwart, wit en grijs. Voor Theo van Doesburg waren de primaire kleuren de ‘drieklanken’ waarmee hij een compositie opbouwde. De verhoudingen tussen de kleuren en de afmetingen van de kleurvlakken zijn gebaseerd op de Fibonaccireeks (1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, … : elk opeenvolgend getal is het resultaat van de optelsom van de twee getallen daarvoor) en komen overeen met de gulden snede.

Het resultaat van deze ontwerpprincipes is driedimensionaal te ervaren in het Van Doesburg Rinsemahuis, op nog geen 10 minuten lopen van Museum Dr8888. De restauratie kwam tot stand na jarenlang bouwhistorisch en kleur- en materiaalonderzoek. De museumwoning werd in 2019 opengesteld voor bezoekers.

De Rinsemastoel

De stoel in de achterkamer is een ontwerp van Thijs Rinsema, die een bewonderaar was van het werk van Gerrit Rietveld. Inmiddels is de stoel een icoon van Drachten.

Keuken

Voor de keukens moest Theo van Doesburg compromissen sluiten. De tegels bleken niet verkrijgbaar in de kleur geel die zijn ontwerp voorschreef. Hij heeft het kleurenschema aangepast aan het geel dat wel geleverd kon worden.

De zwarte keukenkast was veel toenmalige bewoners een doorn in het oog. Een lijkkist, vonden ze het. Ze vonden wel meer niet mooi. Ook de kleuren van de kamers op de verdieping waren sommigen te straf.

Slaapkamers

In het Drachten van 1920 deed de kleurstelling van de nieuwe buurt zoveel stof opwaaien dat het exterieur in 1922 alweer werd overgeschilderd. Ook binnen pasten veel bewoners de kleuren aan.

In 2019 werden buiten de oorspronkelijke kleuren teruggebracht, nu met enthousiaste medewerking van veel bewoners. Een aantal van hen schildert nu ook het interieur opnieuw in de kleuren van De Stijl. De vroegere scheldnaam ‘Papegaaienbuurt’ is inmiddels een geuzennaam.

Toch is het ook vandaag de dag een uitdaging om iedereen te overtuigen het kleurenschema te respecteren, vertelt onze gids Lucienne. “Er is in de Vereniging van Eigenaren altijd wel iemand die het anders wil.” Ze woont halverwege het blok in de Torenstraat en is, samen met haar man Peter, ambassadeur van De Stijl in Drachten.

Hier vertellen ze in 2020 over hun ‘Stijlvolle’ huis in Binnenstebuiten

Van Doesburg-Rinsemahuis
Torenstraat 3, Drachten
Toegang op afspraak, na registratie bij de balie van Museum Dr8888
Museumplein 2, Drachten
museumdrachten.nl/museumwoning-vdrh

Voor de bucketlist: er is nog een Van Doesburghuis. En wel in Meudon-Val-Fleury, een voorstad van Parijs. In 1930 bouwt Theo van Doesburg daar een atelierwoning waar hij zich vestigt met zijn vrouw Nelly van Moorsel, avantgarde pianist, danser en beeldend kunstenaar. Theo overlijdt in 1931. Nelly blijft in het huis wonen tot haar dood in 1975. Het Van Doesburghuis is een werkplaats voor artists-in-residence en is op afspraak te bezoeken op de eerste zaterdag van de maand.