In de Amsterdamse Oosterparkbuurt is een tijdcapsule uit 1923. Je stapt er binnen in het leven en werk van schilder, etser en fotograaf Willem Witsen (1860-1923). Zijn weduwe Marie bewaarde de herinnering aan hun leven van vroeger, zodat alles bevroren werd in de tijd. Zijn schilderijen, maar ook zijn meubels, boeken en het voor hem ontworpen behang, alles is zoals in 1923. Op verzoek mogen we binnenkijken bij Willem Witsen, die elk moment kan binnenvallen in zijn oude schildersjas.
Willem Witsen (1860-1923) werd geboren in Amsterdam als telg van een patriciërsfamilie. Hij volgde teken- en schilderlessen aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Later studeerde hij in Antwerpen en Londen. Van 1906 tot 1923 woonde hij met zijn tweede vrouw Marie in het toen nieuwe huis aan het Oosterpark. Vol verwachting beklimmen we een Amsterdams steile trap naar de eerste etage.
Om alles zo goed mogelijk te bewaren, vooral de tapijten, krijgen we overschoenen uitgereikt bij binnenkomst. Dat versterkt het gevoel dat je illegaal rondneust in het huis van iemand die even weg is. Onze gids Manon ontvangt ons in de zogenaamde Verlaine-kamer, waar de beroemde Franse dichter Paul Verlaine ooit vier dagen logeerde.
Er blijkt heerlijk weinig veranderd in het huis sinds 1923. Naast de oude kachel staat de kaptafel die Theo Niewenhuis ontwierp voor Willem en Marie als huwelijkscadeau in 1907. De Verlaine-kamer hangt vol etsen die Witsen maakte op het familielandgoed Ewijckshoeve, geïnspireerd door de omgeving en het boerenbuitenleven rond Den Dolder.
Paul Verlaine zelf was vooral lyrisch over het uitzicht vanuit zijn logeerkamer, waar hij gezellige Hollandse binnentuinen zag.
Na Witsens overlijden woonde zijn Marie nog twintig jaar alleen in dit huis.
Zij beheerde de nalatenschap minutieus en liet het huis na aan de Nederlandse staat. Eerbiedig en voorzichtig betreden de woonkamer vol relikwieën, zoals Willems schilderjas en schilderijen, zijn divan, boeken en huisraad. Dit is beslist geen onderkomen van een nooddruftige schilder. Maar hij was dan ook een patriciër en zijn vrouw Marie beschikte over veel ‘nieuw’ geld. Dat alles zie je terug in het wonderschone behang (ook ontworpen door Theo Nieuwenhuis) en de prachtige meubels.
Het behang in de woonkamer is bij een restauratie helaas wat donkerder uitgevallen dan Nieuwenhuis het ooit bedoelde; het lijkt nu bijna van leer. Gelukkig kan gids Manon ons een stukje origineel behang laten zien: lila met goud.
Wat direct opvalt in de woonkamer is het liefdevolle portret dat Willem van zijn vrouw Marie maakte. Allebei gescheiden, leerden ze elkaar kennen toen zij beiden een etage huurden in dit huis, en ze werden verliefd.
En ook de schildersezel, getooid met Witsens portret, is niet te missen. De heer des huizes kijkt met ons mee.
Naast de ezel hangt Willems schildersjas. Hij schilderde hier thuis meestal in pyjama, met deze jas eroverheen om zijn kwasten aan de mouw af te vegen. Het schilderstoeltje nam hij mee als hij buiten ging schilderen.
Manon kan ons zelfs nog een de schilderskoffer met verf laten zien die Witsen meenam als hij op pad ging om buiten te schilderen. Hij huurde regelmatig een boot om vanaf de gracht te schilderen.
Had hij het schilderskoffertje misschien bij zich, toen hij dit schilderij van het IJ maakte?
Hier en daar wijst Manon een vaas of pulletje aan dat op een stilleven aan de muur voorkomt. ‘Kijk, en hier zien we waar hij zo goed in was,’ wijst ze op een schilderij boven al weer een portret van Marie, ‘het weergeven van een verstild Amsterdam.’
Witsen schilderde overigens niet alleen, hij was daarnaast ook een bedreven etser en fotograaf.
Maar het is niet alleen eigen werk dat de wanden siert, we zien ook werk van zijn goede vrienden Isaac Israëls en George Breitner. Ook zij hebben in dit huis gewoond en gewerkt.
Witsen was een enthousiast lid van De Tachtigers, een groep aanstormde, vernieuwende kunstenaars zoals schilders Breitner en Israëls en schrijvers Frans Erens, Jacobus van Looy en Willem Kloos. De geestverwanten maakten samen de stad onveilig en ze kwamen vaak samen bij Witsen thuis. Zo ook tijdens het diner ter ere van dichter Paul Verlaine, dat hier aan tafel plaatsvond. Daarbij vloeide de wijn zo rijkelijk dat er waarschijnlijk nog wel sporen in het tapijt te vinden zijn.
Met licht heimwee naar het kunstenaarsbestaan van De Tachtigers verlaten we de woonkamer en nemen we afscheid van gids Manon, die ons zo overtuigend meevoerde naar begin vorige eeuw.
Zonder beeld, maar toch bijzonder om te horen: ook deze podcast neemt je mee naar het atelier van Willem Witsen https://app.springcast.fm/15017/het-atelier-van-willem-witsen
Witsenhuis
Oosterpark 82a, Amsterdam
https://witsenhuis.nl
Rondleidingen alleen op verzoek in groepen van maximaal zes personen; schriftelijk aan te vragen bij:
Commissie van Beheer van het Witsenfonds, Afdeling Rondleidingen
Oosterpark 82A, 1092 AV Amsterdam
Meer over dit en andere Amsterdamse huismusea: https://www.youtube.com/watch?v=EgjGqMtlpKg in Huismusea van Amsterdam / Visiting Historic Houses (tweetalige editie, uitgeverij Waanders):
Ik heb erg genoten van het levensverhaal van familie Wietsen.
Mooie huis met mooie schilderijen.