Ze heette Gisèle van Waterschoot van der Gracht en woonde 73 jaar lang aan de Herengracht. Daar schilderde ze, verborg ze onderduikers tijdens de oorlog, trouwde ze met de burgemeester en overleed ze op 100-jarige leeftijd. Haar geest danst er nog even speels rond als altijd, tussen de foto’s, schilderijen en alle aandenkens die ze verzamelde. Een wel heel bijzonder huismuseum, vrijwel onaangeroerd overgeleverd uit de veertiger jaren.

Gisèle van Waterschoot van der Gracht (1912-2013) groeide grotendeels op in het buitenland. Ze studeerde aan de Parijse Ecole des Beaux Arts en werd in Limburg opgeleid tot glazenier door Joep Nicolas.

In 1940 betrok ze een eigen appartement aan de Herengracht, waar ze de rest van haar leven zou blijven wonen en werken.

Frans Damman geeft een uitgebreide inleiding over Gisèle en het huismuseum. We vallen met onze neus in de boter: Betsy Torenbos heeft onlangs een documentaire over Gisèle gemaakt en wij krijgen als een van de eersten de film te zien. Die toont perfect hoe Gisèle’s kwikzilverachtige geest nog altijd door het huis danst op speciaal gecomponeerde muziek van Louis Andriessen
Daarna mogen we mee de trap op om het huis en het atelier te bezoeken. Tot onze verrassing komen we in een volledig ingericht huis terecht, vol boeken, schilderijen, beelden en heel veel verzamelde herinneringen.

Via haar goede vriend dichter Adriaan Roland Holst leerde Gisèle aan het begin van de oorlog de Duitse dichter Wolgang Frommel kennen. Ze was toen net aan de Herengracht gaan wonen. Samen met hem hielp ze een aantal onderduikers de oorlog te overleven. In haar appartement maakten ze het onderduikleven draaglijk door veel met kunst en literatuur bezig te zijn. In de hoek bij een van de vele ramen staat een uitgeholde pianola. Als er een inval kwam – wat wel eens gebeurde – kon hierin een onderduiker worden verstopt.

Op de enorme zolderverdieping had Gisèle haar atelier. Daar konden de onderduikers – weggesluisd door de liftschacht – ook verblijven en zich verstoppen. Overdag moesten ze wegblijven van de vele ramen op de woonverdieping, want je wist nooit wie er binnen kon kijken. Voor het opvangen van joodse onderduikers kreeg ze in 1998 de Israëlische Yad Vashem-onderscheiding.





In 1959 trouwde Gisèle met Arnold d’Ailly, de ‘gentlemanburgemeester’ van Amsterdam, hij trok bij haar in aan de Herengracht. Arnold d’Ailly was burgemeester van Amsterdam van 1946 tot 1956. Toen hij scheidde vanwege zijn relatie met Gisèle, moest hij aftreden als burgemeester.

Naast hun stadsappartement hadden ze een oud klooster op een Grieks eiland Paros gekraakt waar ze veel verbleven. Gisèle schilderde daar en verzamelde honderden schelpen en andere artefacten die haar inspireerden. Arnold liet haar beloven ‘elke dag te blijven schilderen’. Heel lang duurde het geluk van Gisèle en haar grote liefde helaas niet, Arnold werd ziek en overleed in 1967. Veel van zijn spullen heeft ze altijd onaangeroerd bewaard.

Later, toen Gisèle een flinke erfenis kreeg via moederskant (een Oostenrijkse barones), kocht ze er ruimte bij om een groot, licht atelier te laten maken. Daar bleef ze werken tot een paar jaar voor haar dood en ook andere kunstenaars inspireren en helpen. In 2011 werd ze door de Amsterdamse burgemeester van der Laan onderscheiden voor haar kunstmecenaat met een lintje: Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
Intussen vergeten we bijna dat Gisèle ooit door Joep Nicolas was opgeleid tot glazenier.

Ook nu nog komen we haar werk als glazenier tegen in diverse kerken in Nederland. Bijvoorbeeld dit glas-in-loodraam in de Engelse kerk (Begijnhof), een van de oudste panden van Amsterdam. Het tafereel is tijdloos kerkelijk, maar de gezichten van de mensen zijn duidelijk uit de twintigste eeuw. Helemaal rechts onder heeft ze zichzelf afgebeeld, voor de eeuwigheid.

Twee koffietips bij dit bezoek:
Kaldi ’s koffiegeur dwarrelt je over de gracht al tegemoet. Het zit even verderop aan de Herengracht op nummer 300. Piepklein zaakje, dus het wordt waarschijnlijk een to go.
Dae Bakery Café, Huidenstraat 9, schenkt Pluk-koffie, van moederbedrijf Pluk. Een aanrader. Wel gevaarlijk, want ze zitten tegenover de designerbonbonwinkel van Pompadour. Zie daar maar eens ongeschonden langs te komen.
Stichting H401,
Het Huis van Gisèle
Herengracht 401, Amsterdam
NB: het huismuseum is alleen op afspraak te bezoeken, zie: https://h401.org/visitors-information/
Meer over Gisèle:
De prachtige documentaire in de serie Het Uur van de Wolf ‘Het Steentje van Gisèle‘ is terug te kijken: https://www.vpro.nl/speel~NPS_1227992~het-steentje-van-gisèle-het-uur-van-de-wolf~.html
Annet Mooij schreef de biografie ‘De eeuw van Gisèle’
Susan Smit schreef de historische roman ‘Gisèle’